ΟΔΥΣΣΕΥΣ ΛΥΟΜΕΝΟΣ: Η Αναζήτηση Της Ομηρικής Ιθάκης. του Τίτου Χριστοδούλου

του Τίτου Χριστοδούλου

Το Οδυσσεύς Λυόμενος: Η Αναζήτηση της Ομηρικής Ιθάκης παρουσιάζει δύο πρωτότυπες προτάσεις:

Πρόταση 1: Οι περιγραφές του Ομήρου της "εξωτερικής γεωγραφίας" της αρχαίας Ιθάκης (δηλ. η σχέση της με την ηπειρωτική Ελλάδα και τα παρακείμενα νησιά), οι οποίες εδώ και πολλά χρόνια θεωρούνται ανακριβείς, είναι πραγματικά εντελώς ακριβείς αν υπήρξε στη πραγματικότητα κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων της Εποχής του Ορείχαλκου γύρω στο 1200 π.Χ., ο θαλάσσιος ‘διάδρομος’ που αποκαλείται "Ο δίαυλος του Στράβωνα", και χώριζε τη δυτική χερσόνησο της Κεφαλλονιάς (την Παλική) από το υπόλοιπο νησί.

Πρόταση 2: Οι περιγραφές του Ομήρου της "εσωτερικής γεωγραφίας" της αρχαίας Ιθάκης (δηλ. βουνά όπως Νήριτον και Νήιον, τόποι όπως ο Κόλπος του Φόρκυνος και η εγγύτητά τους στο λιμάνι της Ιθάκης, στην πόλη και στο παλάτι) οι οποίες εδώ και πολλά χρόνια θεωρούνται φανταστικές, μπορούν να χαρτογραφηθούν με αξιοπρόσεκτη ακρίβεια στο τοπίο της σημερινής Παλικής.

Η στάση των κριτικών απέναντι στην Πρόταση 1: Μέχρι στιγμής αυτή ήταν πολύ ενθαρρυντική. Όλοι οι κριτικοί μέχρι τώρα την έχουν δεχτεί ως βάσιμη υπόθεση και έχουν αναγνωρίσει ότι θα χρειαστούν πρόσθετες επιστημονικές εξετάσεις για να διαπιστωθεί ή να αντικριθεί η υπόθεση πέρα από κάθε αμφιβολία (δείτε την σελίδα Έρευνα). Οι περισσότεροι κριτικοί μέχρι τώρα υποδέχονται με θετικότητα τις επιπτώσεις ότι, αν αποδιεχθεί η ύπαρξη του Καναλιού του Στράβωνα, τότε επεξηγείται η παρατήρηση του Ομήρου ότι η Ιθάκη «βρίσκεται χαμηλά και μακριά, η πιο απομακρυσμένη στο πέλαγος / Ορθώνεται προς τη Δύση, το ηλιοβασίλεμα / Ενώ οι άλλες κοιτούν προς την Ανατολή και τη μέρα που χαράζει.» (δείτε την σελίδα Ανακάλυψη).

Η στάση των κριτικών απέναντι στην Πρόταση 2: Όπως προβλέφτηκε από τους συγγραφείς ("είναι πιθανό να υπάρχει ευρύ φάσμα ανταπόκρισης"), οι αντιδράσεις των κλασσικιστών διχάζονται. Επειδή κατά τη συμβατική κλασσική πίστη η Οδύσσεια συντάχθηκε πολύ αργότερα από το 1200 π.Χ. και μακριά από τα νησιά του Ιονίου, μερικοί μελετητές είναι απρόθυμοι να εξετάσουν τη δυνατότητα ότι η λεπτομερής γνώση της εσωτερικής γεωγραφίας της Ιθάκης θα μπορούσε να έχει διαβιβαστεί κατά τη διάρκεια των αιώνων που μεσολάβησαν. Άλλοι κριτικοί, ίσως έχοντας εξετάσει την προειδοποίηση του James Diggle στο Παράρτημα 1("Δεν ξέρουμε πότε και κάτω από ποιές συνθήκες συντάχθηκε η Οδύσσεια") είναι πρόθυμοι να κρατήσουν ανοιχτό μυαλό σε αυτό το θέμα. Ίσως πάλι έχουν προσέξει τα λόγια του John Maynard Keynes που αναφέρονται στην αρχή του Μέρους IV ("Όταν αλλάζουν τα γεγονότα, εγώ αλλάζω τη γνώμη μου. Εσείς τι κάνετε, κύριε;").

Σχετικά με αυτό ο James Diggle επισημαίνει ότι "να δεχτεί κανείς το Δίαυλο του Στράβωνα και την υπόθεση ότι η Παλική είναι η Ιθάκη είναι να δεχτεί (ι) ότι το απόσπασμα που περιγράφει την Ιθάκη σαν "χαμηλά ... η πιο μακρυσμένη ... προς τη Δύση” απεικονίζει γνώση από πρώτο χέρι της 'εξωτερικής γεωγραφίας', και (ιι) ότι αυτή η γνώση έχει διαβιβαστεί με ακρίβεια. Αν δεχτεί κανείς ότι μπορεί να υπάρχει ακριβής διάδοση της εξωτερικής γεωγραφίας, δεν έχει δικαίωμα να υποστηρίξει ότι δεν μπορεί να υπάρχει ακριβής διάδοση της εσωτερικής γεωγραφίας."

Πρέπει πρόσθετα να σημειωθεί ότι εκείνοι που αρνιούνται την Πρόταση 2 στην ουσία λένε ότι καμία προπάθεια να χαρτογραφηθεί η εσωτερική γεωγραφία της ομηρικής Ιθάκης πάνω σε οποιαδήποτε γνωστή τοποθεσία στον πραγματικό κόσμο δεν ειναι αποδεκτή. Δηλαδή, οι ίδιες κριτικές τους ισχύουν, τηρουμένων των αναλογιών, για όλες εκείνες τις προηγούμενες προπάθειες να προσδιοριστούν πτυχές του τοπίου της Οδύσσειας, οι οποίες παρατίθενται εδώ. Αυτό είναι περίεργο δεδομένου ότι υπάρχει μία καθιερομένη παράδοση τέτοιων προσπαθειών από ακαδημαïκούς. Ένα παράδειγμα είναι η δημοσίευση από το Yale University Press του Celebrating Homeric Landscapes του J V Luce το 1998, στο οποίο προτείνονται συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της Ιθάκης όπως η πραγματική τοποθεσία του χοιροστάσιο του Εύμαιου και του Βράχου του Κόρακα.

Επιπλέον, στο βιβλίο οι συγγραφείς πασχίζουν να τονίσουν ότι "Προτού να μπορέσει οποιαδήποτε δραστηριότητα Β’ Φάσης να εξεταστεί οι ελληνικές αρχές πρέπει να ενημερωθούν για αυτές τις έρευνες έτσι ώστε να μπορέσουν να αξιολογήσουν την αξιοπιστία των προτάσεων και να ενορχηστρώσουν ότι ακολουθήσει.’Οσα είναι γραμμένα σε αυτό το βιβλίο έχουν σκοπό να είναι τόσο προοίμιο όσο ερέθισμα σε αυτή την συζήτηση." Οι συγγραφείς δεν ισχυρίζονται ότι είτε η Πρόταση 1 είτε η Πρόταση 2 έχουν αποδειχθεί ακόμα, μόνο ότι υπάρχει τώρα σημαντικό εκ των προτέρων ζήτημα το οποίο δικαιολογεί σοβαρή αξιολόγηση.

Τα κυριώτερα σημεία (στα Ελληνικά), με αποσπάσματα που υποστηρίζουν την υπόθεση (κυρίως στα Αγγλικά) και συνδέσεις στις πλήρεις κριτικές ακολοθούν.

«Αυτό το γεμάτο περιέργεια βιβλίο, που κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη, είναι ένα συγγραφικό αριστούργημα για το πλατύ κοινό. Το γεωλογικό επιχείρημα, συγκεκριμένα, είναι πρώτης γραμμής και δεν μου αφήνει καμιά αμφιβολία για την πιθανότητα να αποδειχθεί η θεωρία που υποστηρίζεται».

Tjeerd van Andel, Επίτιμος Καθηγητής Ιστορίας της Γης, Επιστήμης του Τεταρτογενούς

και Γεωαρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Cambridge

«Αυτό το βιβλίο είναι ένα διαμάντι. Ο τρόπος με τον οποίο ανασυνθέτει την προϊστορική Ιθάκη διαθέτει μια πειστικά Ομηρική «οπτική και αίσθηση». Είναι απίθανο να ξαναδιαβάσουμε από δω και πέρα την Οδύσσεια με τον ίδιο τρόπο».

Gregory Nagy, Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας της έδρας Francis Jones

του Πανεπιστημίου Harvard και Διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών, Washington DC

«Ο Οδυσσέας Λυόμενος συνέδεσε οριστικά τις πραγματικές τοποθεσίες και την Ομηρική περιγραφή».

Μανώλης Πάντος, Μονάδα Αρχαιομετρίας, Εργαστήριο Daresbury, Warrington UK

«Προκαλεί αίσθηση η υπόθεση ότι η Παλική ήταν κάποτε νησί».

Peter Jones, Friends of Classics, Μ. Βρετανία

«Η επιχειρηματολογία του Bittlestone πετυχαίνει μια άνετη νίκη».

Michael Bywater, Τμήμα Αγγλικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Cambridge

«Η περιγραφή του τρόπου με τον οποίο έφτασε στα συμπεράσματά του είναι ξεκάθαρη, συναρπαστική, εύθυμη και θαυμάσια εικονογραφημένη».

Mary Beard, Καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Cambridge

«μόλις ολοκλήρωσα την ανάγνωση του Οδυσσέας Λυόμενος και οφείλω να πω ότι η εμπειρία ήταν απόλυτα συναρπαστική από την αρχή ως το τέλος […] Ο Bittlestone είχε το ευεργέτημα να δεχθεί τις εξειδικευμένες συμβουλές του James Diggle, ίσως του σπουδαιότερου εν ζωή ελληνιστή, και του John Underhill, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου (πολύ γνωστού στους ποδοσφαιρόφιλους: είναι διαιτητής)».

Frederico Lourenço, Καθηγητής Κλασικής Λογοτεχνίας, Πανεπιστήμιο Λισαβόνας

«Ένα συναρπαστικό βιβλίο, που σε παρασέρνει».

T. L. Cooksey, Armstrong Atlantic State University, Savannah, GA

«Αν ο Robert Bittlestone έχει δίκιο, αυτή θα είναι μία από τις πιο σημαντικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις από την εποχή που ο Σλίμαν έφερε στο φως την Τροία στα τέλη του 19ου αιώνα».

Κριτική πελάτη του ηλεκτρονικού καταστήματος Amazon UK

«Κανείς πάντως δεν είχε φανταστεί ότι αυτός ο πάνοπλος u959 ïφθαλμός [σημ. η τεχνολογία World Wind της NASA] θα γινόταν μέρος της ομηρικής βιβλιογραφίας – εκτός από τον Bittlestone που τον εστίασε πάνω στην οδυσσειακή επικράτεια».

Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής, καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

«Οι φωτογραφίες είναι όμορφες, η μεθοδολογία είναι ευφυής, το επιστημονικό κομμάτι είναι πολύ επιμορφωτικό, και το συμπέρασμα είναι πειστικό».

Κριτική πελάτη του ηλεκτρονικού καταστήματος Amazon US

«Αυτή είναι η πρότασή μου για το Βιβλίο της χρονιάς του 2005».

Peter Hargeaves, Seapaddler

«με πλούσια εικονογράφηση, ο Οδυσσέας Λυόμενος χρησιμοποιεί την τεχνολογία του 21ου αιώνα για να επιβεβαιώσει την ευφυΐα του παρελθόντος».

Jeff Johnson, Charleston Post and Courier, Charleston SC

«Η ανταμοιβή του αναγνώστη είναι μια εξερεύνηση που κόβει την ανάσα, και υποστηρίζεται από συναρπαστική εικονογράφηση».

Peter Skinner, Βραβείο ForeWord: Δέκα εξαιρετικά βιβλία από Πανεπιστημιακούς Εκδοτικούς Οίκους 2005

«Αυτή η θαυμαστά απολαυστική αρχαιολογική ιστορία μυστηρίου […] μας διδάσκει περισσότερα για τον Όμηρο απ’ ό,τι ένα ολόκληρο ράφι με σχολιαστικές εκδόσεις των Κλασικών».

Stephen Fry, QI Review

«Δεν έχω ποτέ διαβάσει πουθενά κάτι που να με κάνει να κατανοήσω τόσο καλά την απαίσια δύναμη του Ποσειδώνα».

Thomas Palaima, Καθηγητής Κλασικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Texas στο Austin

«Ένα σπουδαίο βιβλίο με κάθε μέτρο σύγκρισης […] ανοίγει ένα συναρπαστικό δρόμο για να τον ακολουθήσουν και να προχωρήσουν παραπέρα κι άλλοι».

Richard Hunter, Καθηγητής Κλασικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Cambridge

«Το έπος γεννά έπος: εκπληκτικό και προκλητικό για τη σκέψη».

Barry Baldwin, Ομότιμος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Calgary

«Πρόκειται για ένα έξοχο έργο, το οποίο, ακολουθώντας μια διεπιστημονική επιστημονική μεθοδολογία, ρίχνει φως σε σημαντικά ζητήματα Ιστορίας και γεωγραφίας. Θα θέλαμε να συγχαρούμε τους πανεπιστημιακούς και ερευνητές που συνέβαλαν στον Οδυσσέα Λυόμενο».

Ελληνική Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, Αθήνα

«Η αφήγηση της προσπάθειάς του να αποδείξει τη θεωρία του με τη χρήση γεωλογικών μαρτυριών, περπατώντας επιτόπου και ανατρέχοντας στο φιλολογικό υπόβαθρο, για το οποίο είχε τη βοήθεια ειδικών επιστημόνων, καθηλώνει τον αναγνώστη».

Sir Roger Tomkys, The Anglo-Hellenic Review

«Στο βιβλίο αυτό ο Bittlestone έχει πετύχει να αιχμαλωτίσει τον αναγνώστη σε όλη τη διάρκεια της έρευνάς του για την Ιθάκη του Οδυσσέα».

Adolfo J. Domínguez Monedero, Καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Autónoma, Μαδρίτη

«Ο Οδυσσέας Λυόμενος παρουσιάζει μια εξαιρετικά ευχάριστη στην ανάγνωση προσωπική περιγραφή σχετικά με το τι μπορεί να συμβεί όταν ένας ενθουσιώδης άνθρωπος με συναρπαστικά συνθετική ματιά, συλλαμβάνει μια λύση που δεν μπορεί να δει κανένας ειδικός».

Ted Nield, Αρχισυντάκτης του Geoscientist και Πρόεδρος

της Ομοσπονδίας Βρετανών Συγγραφέων Επιστημονικών Βιβλίων

«Είναι αδύνατο σε μια σύντομη u954 êριτική να περιγράψει κανείς πόσο μεθοδικά εναρμονίζονται οι κειμενικές και γεωλογικές αποδείξεις στην καθηλωτική επιχειρηματολογία του Bittlestone».

James Holoka, Καθηγητής Κλασικών Σπουδών

και Αρχαίας Ιστορίας, Πανεπιστήμιο του Ανατολικού Μίσιγκαν

«Αυτό το βιβλίο, έκδοση καλοφτιαγμένη, με εξολοκλήρου έγχρωμη εικονογράφηση, αποτυπώνει σε όλη του την έκταση την εν τέλει πειστική προσπάθεια του συγγραφέα να αποδείξει την άποψή του […] Η θεωρία του είναι θεμελιωδώς απλή […] και είναι σχεδόν βέβαιο ότι είναι ορθή. Αυτή η επιβεβαίωση των κειμενικών συμπερασμάτων με το βαρύ οπλισμό της σύγχρονης επιστήμης και της τεχνολογίας, συνιστά μεγάλο θρίαμβο».

Peter Green, Καθηγητής Κλασικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο της Iowa

Tjeerd van Andel (Honorary Professor in Earth History, Quaternary Science and Geo-archaeology, Cambridge University): Advance review

"This curious, spellbinding book is a masterpiece of writing for the general public. The geological argument in particular is first-class and leaves me in no doubt about the possibility of the theory being proposed."

Gregory Nagy (Francis Jones Professor of Classical Greek Literature, Harvard University and Director of the Center for Hellenic Studies, Washington DC): Advance review

"This book is a gem. Its reconstruction of prehistoric Ithaca has a convincingly Homeric ‘look and feel’ to it. Reading the Odyssey is unlikely ever to be the same again".

Manolis Pantos ( Translator of CH Goekoop's In Search of Ithaca): Website review, September 29 2005

"Odysseus Unbound has made the final link between real location and Homeric description. If Ithaca existed where Homer said, its harbour must have existed with a town for its people and a palace for its leader. If the harbour and the city have been corrected located there has to be archaeological evidence in the ground. Other locations named and described in the Odyssey related to Ithaca can then start to be fitted together in a consistent and realistic way. The present day Ithaca does not provide this self-consistency between Homeric description and proposed locations. Robert Bittlestone's Ithaca does." Click here for full review.

Peter Jones (Friends of Classics), The Sunday Telegraph, October 2 2005

The end of the odyssey

"It [Proposition 1] is a fascinating suggestion, fully supported by two experts, the geologist John Underhill and the classical scholar James Diggle, and though nothing is finally proven, the signs look promising. Bittlestone plausibly argues that Paliki is no longer an island because earthquakes closed up the channel separating it from Cephalonia - it is a very earthquake-prone region - which caused the inhabitants of Paliki to flee to (modern) Ithaki, taking their name with them. By (say) 900 BC, all memory of Paliki as Ithaca had vanished. Paliki-as-island is a sensational hypothesis." Click here for full review.

Andrew Sawers (Editor, Financial Director), October 3 2005

Fantastic Voyage

"The intellectual and investigative process by which Bittlestone undertook this endeavour offers unique insights into board level issues such as risk assessment, leadership and even performance management. This makes Bittlestone’s journey into the past – a journey that brought together ancient Greek scholars, modern geologists, satellite technology and the zeal of a relentlessly inquisitive amateur – a truly fantastic voyage of discovery.

So Bittlestone, an amateur in Greek classics, geology, astronomy and satellite imaging technology, appears to have succeeded in finding ancient Ithaca where generations of academics have singularly failed. The problem, quite simply, is that Greek scholars know little about geology, while geologists tend to care little for the Homeric poems. Bringing them together resulted in not only new ideas and theories, but new scientific evidence about the geology of the area.

Herein lies the first lesson from this tale – that the outsider, who adopts a broad-based, multidisciplinary approach, can achieve things that experts cannot. " Click here for full review.

Mary Beard (Professor of Classics, Cambridge University), Times Literary Supplement, October 5 2005

Where did Odysseus live?

"Bittlestone is not the first to have suggested something along these lines [Proposition 1], but he is the first to argue it systematically and with a full account of how this might be geologically possible and archaeologically proven. Though neither a classicist nor a geologist by training, he makes an impressive and enthralling case...the account of how he reached his conclusions is clear, engaging, funny, wonderfully illustrated – and informed by the work of leading specialists whose contributions are generously acknowledged. There seems to be no doubt at all that Paliki was once a separate island from the rest of Cephalonia. There is a very fair chance indeed that when Homeric Greeks spoke of “Ithaca”, this island (which would, after all, have been the westernmost in the group) is what they would have had in mind." Click here for full review.

Dr Frederico Lourenço (Author, and translator of the Iliad and the Odyssey), Lisbon: Amazon UK Customer Review, October 7, 2005

Utterly enthralling

"I've just finished reading Odysseus Unbound and I have to say that the experience was utterly enthralling from start to finish. Robert Bittlestone is simply spell-binding...even if the place identified as Homer's Ithaca should turn out not to be Ithaca after all, the book will live on as the thrilling account of an intellectual adventure of enduring appeal in itself.

Bittlestone has had the benefit of expert advice from James Diggle, probably the greatest living Hellenist, and John Underhill, professor at the University of Edinburgh (well known to football fans: he referees for FIFA). The fact that Bittlestone is not a professional classicist is a bonus in many ways: not least because, had he been one, he would never have embarked on any of this, as classicists are wary of taking Homer "literally". Bittlestone seems to have proved them wrong.

Scholars will now have to think again about received wisdom on the Odyssey (i.e. the poet of the Odyssey paradoxically knows lots about Crete but is a clueless ignoramus when it comes to Ithaca...). The main result of this book for Homeric studies is that, if this new Ithaca is indeed ancient Ithaca, the Odyssey might have to be read as having begun life as an Ithacan poem. Professional Homerists will easily grasp how earth-shattering this conclusion is.

"Epoch-making" aptly describes what this book has unleashed. Impossible to put down, more impossible still to forget once you have read it". Click here for full review.

Michael Bywater (Faculty of English, Cambridge University), The Telegraph, October 8 2005

Even a chap who lived there had trouble finding it again

"There are obstacles, disappointments, enlightenments, mentors and enemies. More to the point, there is also close textual and geophysical analysis, amply (and splendidly) displayed in a book of almost unprecedented lavishness from that dryest of academic publishers, Cambridge University Press. Ithaca - the real Ithaca, if Ithaca ever was "real" - emerges, recedes, relocates, proves impossible, proves magically possible, proves, finally, almost uncannily plausible, thanks to the Earth's own almost magical fluidity, its ability to rise, fall, shift and change shape.

The Homeric text is there throughout, examined through the scholarly eye of James Diggle, while John Underhill keeps watch on the geology; with these two erudite offsiders the mystery is slowly unveiled, and - lo! it fits. Here is where our hero foiled the Suitors; here are the pigsties; here is the westward prospect, and here the low hills.

This is a glorious adventure in the great tradition of the amateur blessed (or cursed) with determination and the terrible virus of scholarship, bringing to mind the 19th-century banker Schliemann, who confounded the lot of them and actually found (and looted) Troy. Bittlestone's argument romps home, despite the meticulous securing of his sources; his nostos - the overarching theme of return that pervades the Odyssey - is triumphant, though many will take issue with his conclusions, which is as it should be." Click here for full review.

Theodoros Papangelis (Professor of Literature at Aristotle University, Thessaloniki), To Vima, October 9 2005

A businessman, a classicist and a geologist come out fighting for Ithaca

"The author might have represented simply one more graphic case of British eccentricity...but the surprising reality however is that in this volume he collaborates with serious, empirically grounded experts. Those who know James Diggle personally will be well aware of his capabilities in the erudite discernment of multiple sources. Also in the author's team is another very well-respected personality from the science of geology, John Underhill. An inner circle who read his book beforehand (as, for example, a leading British archaeologist and the professor of Ancient Greek Literature at Harvard University) have declared themselves already supportive of the case for New Ithaca... No one in any case had imagined that this all-seeing eye [of NASA's World Wind technology] would become part of Homer's bibliography - apart from Bittlestone, who focussed it from above onto the territory of Odysseus". Click here for full review (in Greek).

Titos Christodoulou