4. ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΠΙΣΤΩΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ του Τίτου Χριστοδούλου

  “I would tell audiences that we were facing not a bubble but a froth – lots of small, local bubbles that never grew to a scale that could threaten the health of the overall economy.” Alan Greenspan, The Age of Turbulence.

Πολλές και κατά συρροή, ή κατά συνδρομή, οι αιτίες της πιστωτικής κρίσης. Φιλόσοφοι της λογικής της επιστημονικής εξήγησης θα σας έλεγαν ότι έχουμε εδώ μια κλασσική περίπτωση υπερκαθορισμού του αιτιατού από ένα σύνολο αιτιών εκάστη των οποίων προβάλλει ως επαρκής αν και όχι ως αναγκαία συνθήκη για την εμφάνιση του αιτιατού: causal over-determination. Θεωρητικοί φιλόσοφοι θα υπεδείκνυαν εξ άλλου εδώ την κλασσική σύγκρουση στην κοινωνιολογία ανάμεσα στην «δομή» και την «πράξη» (agency and structure) στην εξήγηση κοινωνικών φαινομένων, εδώ της πολιτικής οικονομίας. Πρόκειται κι εδώ για μια συρροή ή συνάντηση των αιτιών. Πολλές, αμέτρητες προσωπικές ενέργειες δράσεις ή αβλεψίες κι αποδράσεις από την σωφροσύνη, οικονομικών παραγόντων, τραπεζιτών, πολιτικών και ιδιωτών, έφεραν την δομική ανάφλεξη του συστήματος που, αν αναλύεται με όρους συστημικού ρίσκου και δομικής κρίσης, συνιστά όχι λιγότερο και ευκαιρία ατομικού αναστοχασμού και αυτοκριτικής για τις ακρότητες μιας προσωπικής παραφροσύνης.

Όσο κι αν οικονομικοί αναλυτές όπως ο Minsky κι ο Chancellor συναντούν τους κοινωνιοψυχολόγους στην ανάλυση κι αιτιακή εξήγηση της «μάνητας του πλήθους» (mania of the crowd) που ξανά και ξανά οδηγεί στις φούσκες, η ευθύνη της πράξης που «πραγματοποιεί» την φούσκα, έστω στις μικές επί μέρους αφρώδεις φουσκίτσες της που ξεγελούσαν τον Γκρήνσπαν, είναι ατομική ευθύνη. Όπως πάντα, θα έλεγε ο Καντ, είναι ηθική ευθύνη. Γιατί, κρυμμένη συχνά στις δομικές κι οικονομικές αναλύσεις των μαθηματικών μοντέλων και τις εξισώσεις του Gauss, σοβεί όσο κι αν αποσιωπάται μια κολοσσιαία ηθική ευθύνη. Όπως τόσο συχνά, η βλάβη των πολλών ήταν έργο των ολίγων. Οι πιο ευάλωτοι, εκείνοι που έπαθαν και παθαίνουν τα πιο πολλά, εγνώριζαν και έπραξαν τα ολιγότερα.

1. Θεωρητική οικονομική αποτίμηση των αιτιών της πιστωτικής κρίσης και της φούσκας των ακινήτων Αναζητώντας τις αιτίες του φιάσκου των υπο-βελτίων στεγαστικών πιστώσεων είναι λογικό να ξεκινήσει κανείς από γνώριμο χώρο πριν προχωρήσει σε ό,τι πιθανόν είναι νέο και άγνωρο στην τωρινή κρίση. Μπορεί η παρούσα κρίση να αποτελεί άλλο ένα «τυπικό» παράδειγμα συνιστωσών που είναι γνώριμες στους οικονομικούς ιστορικούς από προηγούμενες κρίσεις; Τρείς τέτοιες συνιστώσες στην τωρινή κρίση συνηγορούν ότι και η παρούσα κρίση είναι ένα παράδειγμα του τί μπορεί να συμβεί όταν συναντηθούν:
2. Η χαλαρή νομισματοπιστωτική πολιτική (που αφορά την μείωση των βραχυπρόθεσμων επιτοκίων) μεγιστοποιημένη με την παγκόσμια πλημμυρίδα κεφαλαίων των τελευταίων ετών – που επέφερε την μείωση των μακροπρόθεσμων επιτοκίων, το λεγόμενο «conundrum» - ο παράγων: χαλαρή προσφορά φθηνής πίστωσης, προκαλώντας δυσαρμονίες στην αποτίμηση των ρίσκων.
3. Στρεβλωτικές πολιτικές που επιδοτούσαν την ανάληψη ρίσκου, όπως διάφορες κυβερνητικές επιδοτήσεις για την μόχλευση της αγοράς ακινήτων κι οι οποίες ενίσχυαν την τάση υποτίμησης του ρίσκου.
4. Πιστωτικές καινοτομίες που περιέπλεκαν την αποτίμηση του ρίσκου (όπως οι καινοτόμοι πρωτοποριακές και ταχέως αναπτυσσόμενες αγορές για τις ομολογοποιημένες αξίες - securitized assets): εσφαλμένη αποτίμηση ρίσκου – mispricing of risk, σε αδοκίμαστα πιστωτικά προόντα.
5. Η αρχιτεκτονική του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, υπό την αμερικανική ηγεμονία, επέτρεψε στην Κίνα να αναδυθεί ως η πηγή μιας πλημμυρίδας χαμηλόκοστης ρευστότητας, που επέτρεψε μεν στους Αμερικανούς να ζούν ατιμωρητί πολύ πέραν των μέσων που αντιστοιχούν στην παραγωγή των. Ο συναλλαγματικός πακτωλός, κυρίως δολλαρίων, που συλλέγει η Κίνα εύρισκαν (και βρίσκουν) τον δρόμο τους επί δανεισμώ στις αμερικανικές τράπεζες κρατώντας τα μακροπρόθεσμα επιτόκια χαμηλά και συγκρατώντας το δολλάριο σε μη ανταγωνιστικά επίπεδα έναντι του κινεζικού νομίσματος που, διατηρούμενο με την αγορά δολλαρίων σε χαμηλά έναντί του επίπεδα, συνέχιζε να ωθεί τις κινεζικές εξαγωγές κι έτσι και τον κύκλο της συσσώρευσης δολαρίων στην Κίνα.Τα κεφάλαια αυτά δημιούργησαν ένα ωκεανό από φθηνές πιστώσεις που, τελικά, τροφοδότησαν την φούσκα των ακινήτων.
6. Οι μεγάλες ροές διεθνώς των κεφαλαίων, το λεγόμενο «flight capital» έχει αποτελέσει κυρίαρχο συστατικό ή συστημικό στοιχείο της παγκοσμιοποίησης. Κι όμως το ίδιο αδήριτα φαίνεται να οδηγεί σε μεγάλες οικονομικές κρίσεις. Οι ροές «προς τα κάτω», προς την Λατινική Αμερική, στην δεκαετία του ΄80 ωδήγησαν στην κρίση του χρέους της Λατινικής Αμερικής, ενώ παρόμοιες ροές προς την ΝΑ Ασία στην δεκαετία του ΄90 κατέληξαν στην Ασιατική οικονομική κρίση. Η αντιστροφή του ρεύματος προς τα πάνω, όταν κεφάλαια από τις αναδυόμενες αγορές πήραν τον δρόμο προς την Δύση, κι ιδίως τις ΗΠΑ από το 2002 και μετά, έφεραν επίσης προβλήματα, επαληθεύοντας ότι μεγάλες διασυνοριακές ροές κεφαλαίων αναπόφευκτα δημιουργούν προβλήματα και κρίσεις. Τί είδους προβλήματα, εξαρτάται από την κατεύθυνση της ροής. Ο δανεισμός των αναπτυσσομένων χωρών (βάλετε εδώ και την Ελλάδα) συμβάλλει στην δημιουργία εύθραυστων δημοσιονομικών πολιτικών (Λατινική Αμερική) και ακατάλληλων συναλλαγματικών ισοτιμιών (Ασία), ενώ οι ροές των εμπορικών πλεονασμάτων προς τις ΗΠΑ έφεραν την πλημμυρίδα φθηνού χρήματος και τις πληθωριστικές εκρήξεις ή «μπουμ» των αξιών.
7. Η άνευ προηγουμένου αυτή ροή κεφαλαίων στις ΗΠΑ και τις δυτικές οικονομίες με την ανακύκλωση των εμπορικών πλεονασμάτων στην δεκαετία του 2000 διατηρούσαν τόσο μια ροή ρευστότητας όσο και την φθήνεια του χρήματος, δηλαδή και των επενδυτικών αποδόσεών του. Αυτό δημιούργησε τις συνθήκες για μια δίψα υψηλότερων αποδόσεων«search for yield» που κατά κανόνα ευρίσκονται, σύμφωνα με τον αδήριτο νόμο της αγοράς, σε επενδύσεις υψηλότερου κινδύνου, προς τον οποίο και δημιουργήθηκαν υψηλότερες ανοχές. Αλλά και μεγαλύτερες «αβλεψίες» με την συνοδό κακή εκτίμηση του επενδυτικού κινδύνου, «mispricing of risk», αφού στην πείνα τους για υψηλότερες αποδόσεις οι επενδυτές υποτιμούσαν τους κινδύνους, καλυπτόμενοι άλλωστε από την γενική άνοδο των αξιών.
8. Υπάρχει εδώ και η ηθική διάσταση  του παθολογικού φαινομένου, ότι οι χρηματο-πιστωτικοί πράκτορες, οι επενδυτικοί τραπεζίτες και οι μπρόκερς, δεν πραγματοποιούσαν τα κέρδη τους από την νενομισμένη «ανάληψη» ή «διατήρηση» του ρίσκου, για την οποία τους πληρώνουν οι αγορές, αλλά από την «μετακύλισή» του ρίσκου, ανεύθυνα έτσι και αλογίστως ριψοκίνδυνη.
9. Στις συνθήκες αυτές ευφορικής αφθονίας φθηνών κεφαλαίων, με την χρυσόσκονη στα μάτια που έρριχνεν το στρώμα «ασφαλείας» των ολοέν ανερχομένων αξιών, δηλαδή μιας φούσκας και της δίψας για υψηλές αποδόσεις, κανείς δεν θέλει να μείνει έξω από τον χορό, όσο ο χορός καλά κρατεί. Η επιφύλαξη λοιπόν πετιέται από το παράθυρο, «caution to the wind» κι οι πιστωτές έψαξαν και εκμεταλεύθηκαν την μεγάλη δίψα και τις χαμηλές αντιστάσεις εκείνων που αλλέως θα ενόμιζαν εαυτούς καταδικασμένους εκτός του τόσον εύθυμου χορού. Τους χαμηλότερης, δηλαδή, πιστοληπτικής ικανότητας ανθρώπους προς τους οποίους προσέφεραν το δέλεαρ αγοράς κατοικίας ή εξασφάλισης πιστώσεων υποθηκευμένων πάνω στο σπίτι τους – για κείνες τις ονειρεμένες διακοπές, εκείνο το πολυτελέστερο σπίτι, με κάποιο κόστος μεγαλύτερο στον δανεισμό, ευθέως ανάλογο των προβλημάτων πιστοληψίας του δανειζομένου. «Arrears, credit problems, no problem» διαφήμιζε παντού η προσφορά εύκολων πιστώσεων: ήταν το περίφημο «sub-prime lending». Τα δάνεια καθίσταντο δυνατά και στους χειρότερους πιστωτές με την «αυτο-πιστοποίηση» των δανείων, «self-certifying loans» ή πιο ωμά στις ΗΠΑ τα «liars’ loans». Το δέλεαρ γινόταν ακατανίκητο με εκπτωτικά επιτόκια στο πρώτο ή τα πρώτα δύο χρόνια του δανεισμού, «discounted rates». Λιγότερον υπολογιζόταν η εκρηξη αργότερα των επιτοκίων τους, τα «balloon rates». Αλλά ποιός νοιαζόταν για αύριο, στην χειρότερη περίπτωση θα πουλούσαμε τα σπίτια με κέρδος που τσεπώναμε, οι τιμές εκάλπαζαν τότε κι ο ουρανός ήταν πάντα γαλανός.
10. Κρινόμενη σαν η εγγύτατη αιτία (proxima causa) για την πιστωτική κρίση, το σκάσιμο της φούσκας τωνsub-prime στις ΗΠΑ τον Αύγουστο του 2007, όταν οι εγγυητές ομολόγων αίφνης έπαυσαν να εγγυώνται τα δομημένα ομόλογα πάνω σε αυτά τα χαμηλής πιστοληψίας δάνεια και στην πρώτη ένδειξη υποχώρησης των τιμών οι πιστωτές άρχιζαν να επιστρέφουν τα κλειδιά των σπιτιών στις τράπεζες επιταχύνοντας την πτώση των τιμών τους. Ήταν η αρχή του τέλους, αλλά το «sub-prime lending» ήταν ένα σύμπτωμα, το πιο πασίδηλο του δεκαετούς πιστωτικού πάρτυ που ωδήγησε σε ένα όλο και πιο αδίστακτο κι όλο και πιο καθολικό μεθύσι. Το «credit problems, no problem» είχε αποδειχθεί τώρα ένα τραγικό οξύμωρον, αφού το όλο σύστημα της παραγωγής πιστωτικού χρήματος είχε τιναχθεί στον αέρα. Η sub-prime Σταχτοπούτα έβλεπε την παραμυθένια άμαξα του «credit problems, no problem» να έχει μεταβληθεί στην κολοκύθα του «credit crunch».
11. Μόχλευση και απο-μόχλευση (leverage– deleverage): η ακατάσχετη ροή φθηνού χρήματος ωδήγησε σε μια παγκόσμια υπερμόχλευση, την έκθεση σε υπέρμετρο δανεισμό. Στο πάρτυ έλαβαν μέρος ιδιώτες ενισχύοντας μια μεθυσμένη κατανάλωση ή την επενδυτική εξάπλωση σε ακίνητα, ενώ επενδυτές δανειζόντουσαν για επενδύσεις σε αξίες υψηλότερων αποδόσεων, συχνά χρησιμοποιώντας τις επενδύσεις τους ως υποθήκες ή εχέγγυα. Οι χορηγήσεις των τραπεζών υπερέβησαν κατά πολύ τις καταθέσεις, ανεβάζοντας τον πολλαλασιαστή από το σώφρον 8-9 στο 40, εκθέτοντας τις τράπεζες σε προβλήματα κεφαλαιϊκής επάρκειας. Η αντίστροφη κίνηση, πιστωτικής αναδίπλωσης κι επανασυγκρότησης της κεφαλαιϊκής επάρκειας γνωστή ως deleverage έφερε μια σπάνιδα πιστώσεων με πολύ αυστηρά κριτήρια χορηγήσεων που κινδύνευσε να φέρει την παγκόσμια οικονομία σε στάση.
12. Ομολογοποίηση (securitisation) και μετακύλιση του ρίσκου: η χορήγηση πιστοληπτικά αμφίβολων δανείων δεν πτοούσε τους στεγαστικούς πιστωτές, τις τράπεζες. Φορούσαν το καπέλο αμέσως της επενδυτικής τράπεζας και πακέταραν το δανειστικό χαρτοφυλάκιο ως δομημένα ομόλογα που πωλούσαν αμέσως σε επενδυτές πεινασμένους για υψηλότερες αποδόσεις, εγγυημένα μάλιστα από τους εγγυητές ομολόγων, τις ΑΑΑ πιστοληψίας «monolines» ως αξιόπιστα επενδυτικά προϊόντα. Ήταν σαν τα κωλ-γκερλς, εξασφαλίζοντας συστατικές επιστολές από τις καλόγριες να μπορούσαν να κυκλοφορήσουν σαν αρίστης διαγωγής Αρσακειάδες. Κι οι τράπεζες που τις εξέδιδαν και πωλούσαν μετέτρεπαν το ρίσκο σε ενεργητικό, περνώντας το, στην ζούλα, παρακάτω, συχνά σε επενδυτές μικρής ανοχής στο ρίσκο, όπως τα συνταξιοδοτικά ταμεία, με κρυφά στο πακέτο τα τοξικά δάνεια. Η σκέδαση του κινδύνου «risk dispersal» έμοιαζε πια με επιδημική μεταδοτικότητα μιας επικίνδυνης ασθένειας. Τα κακά δάνεια, σαν τα κακά κορίτσια, πήγαιναν παντού.
13. Αλλά ο κλέφτης και ο ψεύτης για μιαν ημέρα χαίρεται. Όταν η εμπιστοσύνη κατέρρευσε, οι τράπεζες βρέθηκαν με βουνά από δάνεια που δεν μπορούσαν διαθέσουν παρακάτω. Και κανείς δεν γνώριζε πού κρυβόντουσαν τα τοξικά δάνεια, μολύνοντας έτσι όλο το φύραμα των τραπεζικων χαρτοφυλακίων. Η αγορά είχε κολλήσει, η δημιουργία πιστωτικού χρήματος είχε δεχτεί θανάσιμο πλήγμα. Οι πεσσιιστές αναλυτές που αίφνης εμφανίστηκαν σαν την γλαύκα του εγέλου παντού στα ΜΜΕ προειδοποιούσαν ότι ίσως τα πιστωτικά ιδρύματα δεν αντιμετώπιζαν πια προβλήματα ρευστότητας «liquidity problems» αλλά δυνατότητας εξυπηρέτησης υποχρεώσεων «insolvenc.
14. Ριψοκίνδυνες επενδυτικές τραπεζικές δραστηριότητες (investment banking) από εμπορικές τράπεζες (commercial banks): Αρχή και προΰπόθεση του πιστωτικού κατήφορου ήταν η κατάργηση, το 2000, από τον Πρόεδρο Κλίντον του νόμου Glass-Steagall Act, που διεχώριζε στεγανά τις εμπορικές από τις πιο ρισκέ επενδυτικές τράπεζες, μια πολύ σοβαρή ασφαλιστική δικλείδα που είχε θεσμοθετηθεί από της τελευταίας τραπεζικής κρίσης το 1930. Η άρση την αυστηρής αυτής διάκρισης επέτρεψε στις εμπορικές τράπεζες να αμβλύνουν τα κριτήρια των χορηγήσεων δανείων αφού μπορούσαν εύκολα να τα πακετάρουν σε δομημένα ομόλογα (asset backed securities - ABS) και να τα μεταπωλήσουν σε επενδυτές ή επενδυτικά ταμεία πεινασμένα για υψηλότερες αποδόσεις.
15. Ο βασικός νόμος της αγοράς ότι υψηλότερες αποδόσεις αντιστοιχούν σε υψηλότερο ρίσκοείχε αγνοηθεί από τους αγοραστές τους, όπως είχε αγνοηθεί από τις τράπεζες ο άλλος απαράβατος για τις τραπεζικές εργασίες νόμος, να αποφεύγεται η ανισορροπία ανάμεσα σε βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις και μακροπρόθεσμο ενεργητικό (asset – liabilities mis-matsch). Όταν στην πρώτη εμφάνιση των κινδύνων τον Αύγουστο του 2007 οι εγγυητές ομολόγων σταμάτησαν αίφνης να εγγυούνται τις ομολογοποιήσεις αυτές, οι τράπεζες βρέθηκαν κάτω από ένα βουνό απώλητα δάνεια και αντιμετώπισαν τον κίνδυνο χρεωκοπίας «insolvency». To party είχε απότομα τελειώσει.
16. Πιο συνοπτικά, αποτελεί βασικό νόμο της επιχειρησιακής λογικής ότι (πιστωτικά ιδρύματα) επιχειρήσεις που αναλαμβάνουν - δανείζονται βραχυπρόθεσμες και ρευστές υποχρεώσεις για να επενδύσουν σε μακροπρόθεσμες και λιγότερο ρευστές αξίες, όπως τα ενυπόθηκα δάνεια για ακίνητα (όπως έκανε ο σκιώδης τραπεζικός τομέας που τροφοδότησε την φούσκα των ακινήτων) δεν μπορούν να επιβώσουν αν δεν έχουν εξασφαλίσει κάποια θεσμικά στέρεη πηγή καταθέσεων ή μια σταθερή θεσμική στήριξη πιστωτή εσχάτης καταφυγής από την Κεντρική Τράπεζα.
17. Αλλά γιατί οι εποπτικές αρχές επέτρεψαν στο πάρτυ αυτό της ξέφρενης υπερβολής «irrational exuberance Γκρήνσπαν, του τραπεζάρχη του πλανήτη, με τα πρώτα σκουντουφλήματα στο πάρτυ το φάρμακο ήταν η ομοιοπαθητική, μείωση των επιτοκίων για να συνεχίσει ο χορός. Τώρα όμως που ο κίνδυνος, με το στέρεμα της παραγωγής πιστωτικού χρήματος, είναι ο αποπληθωρισμός «deflation», τα επιτόκια μπορεί να μειωθούν στο μηδέν χωρίς αποτέλεσμα. Μετά τί; To φάρμακο τώρα είναι η ανίσχυαη των αξιών στην οικονομία, «reflation». Αλλά πώς; Η εικοσαετές και φαινομενικά ανίατο αποπληθωριστικό ξεφούσκωμα «deflation», της Ιαπωνικής οικονομίας, από τα τέλη της δεκαετίας του ’80, ήταν μια καταθλιπτική ιστορική προειδοποίηση.
18. Ο Μπερνάνκε πήρε το παρατσούκλι «ο ελικοπτεράς Μπενρνάνκε» γιατί, με διδακτορικό στην κρίση του 1929, διαφημίζει ότι αν χρειασθεί θα πάρει ελικόπτερο για να βρέχει χρήμα από ψηλά. Το FED το κάνει αυτό με την «ποσοτική χαλάρωση», την προσφορά χρήματος στην αγορά με την επανεξαγορά χρεωγράφων «quantitative easing» – είμαστε στην δεύτερη τώρα φάση ποσοτικής χαλάρωσης, στο ύψος των $600 δις, αφού άδηλα ήταν τα αποτελέσματα της πρώτης.
19. Αλλά η δεύτερη αυτή ποσοτική χαλάρωση, QE2, στην οποία έχουν αντιτεθεί οι παγκόσμιοι οικονομικοί εταίροι, στην σύνοδο των G20 στην Σεούλ, συμβάλλει στην ένταση των παγκόσμιων οικονομικών ανισορροπιών, χωρίς να επιτυγχάνει στον εγχώριο σκοπό της που είναι η ανάκαμψη της ζήτησης και της αγοράς ακινήτων, που βρίσκεται στην μεγαλύτερη πτώση από τις εποχής της Μεγάλης Ύφεσης. Τα μηδενικά επιτόκια στις ΗΠΑ οδηγούν τα κεφάλαια αυτά στην αναζήτηση κέρδους στις καλπάζουσες πρώτες ύλες, χρυσό, μέταλλα, σιτηρά και πετρέλαιο, εντείνοντας τις πληθωριστικές πιέσεις σε Κίνα και Βραζιλία, που οδηγούνται σε μονεταριστικές κατασταλτικές πολιτικές υψηλών επιτοκίων που όμως, με την σειρά τους, προσκαλούν το διαβατάρικο διεθνές κεφάλαιο που ζητεί υψηλότερα επιτόκια. Οι διεθνείς ροές κεφαλαίων έτσι αντιστρατεύονται και υπονομεύουν τις εγχώριες πολιτικές και προτεραιότητες, και, σε αδυναμία επιβολής άμεσων μέτρων καταστολής των διεθνών κεφλαϊκών ροών, οι πολιτικές διόρθωσης των παγκόσμιων ανισορροπιών τις εντείνουν αντί να τις αμβλύνουν.
20. Η Ευθύνη των Εποπτικών Αρχών.  Στην Βρετανία, η Αρχή Οικονομικών ΥπηρεσιώνFinancial Services Authority, αναγκάσθηκε να παραδεχθεί ότι είχε αποτύχει να ελέγξει τις επικίνδυνες χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες τραπεζών όπως η Northern Rock στους μήνες πριν καταρρεύσει και εθνικοποιηθεί, ούσα έτσι το πρώτο παράδειγμα διάσωσης πιστωτικού ιδρύματος με χρήματα του φορολογούμενου.
21. Οι εταιρείες μέτρησης πιστοληψίας, credit rating agencies, κι ειδικότερα οι εγγυητές ομολόγων, οι ΑΑΑ πιστοληψίας «monolines». Οι εποπτικές αρχές δέχονταν – μάλλον άκριτα – τις εκτιμήσεις πιστοληπτικής ικανότητας που απέδιδαν στα δομημένα ομόλογα κι άλλα σοφιστικέ επενδυτικά προϊόντα σε εταιρείες μέτρησης πιστοληψίας, όπως οι Standard & Poor's, οι Moody's και οι εγγυητές ομολόγων, monolines. Oι εταιρείες αυτές όμως έπαιρναν τις αναθέσεις για τις εγγυητικές εν πολλοίς εκτιμήσεις τους από τους ίδιους τους εκδότες των ομολόγων, structured credit, με έκδηλη την σύγκρουση συμφερόντων,conflict of interest.
22. Οι άπληστοι τραπεζίτες, greedy bankers. Καθώς οι επενδυτικοί τραπεζίτες κέρδιζαν εκατομμύρια σε μπόνους εκδίδοντας τα ρισκέ αυτά πιστωτικά προϊόντα, τόσο αυτοί όσον και τα αφεντικά τους στα boardrooms άφηναν το καζίνο να δραστηριοποιείται όλο και πιο ξέφρενα. Πρόσφατα, ανώτατο στέλεχος της Citigroup σε συνέδριο εδώ στην Κύπρο δήλωσε το γνωστό πια τοις πάσι «όσο συνέχιζε ο χορός δεν λέγαμε να σταματήσουμε να χορεύουμε». Η δομή αυτή πληρωμών των τραπεζιτών με παχυλά μπόνους που συνδέονται με βραχυπρόθεσμες αποδόσεις έκδοσης κι εμπορίας ριψοκίνδυνων πιστωτικών προϊόντων ενθάρρυνε την βραχυπρόθεσμη σπέκουλα. .
23. Στην Βρετανία, οι τραπεζίτες του City που τώρα χάνουν με τις χιλιάδες τις δουλειές τους, ψέγονται μεν από τους πολλούς για τα εκρηκτικά αυτά μπόνους που τώρα όμως έχουν επιστρέψει παρά τις κάποιες δειλές προσπάθειες για έλεγχο και περικοπές τους σε αντάλλαγμα για το κόστος της διάσωσης των πιστωτικών ιδρυμάτων των.
24. Ψέξετε τραπεζίτες, εποπτικές αρχές, πολιτικούς. Αλλά αμέτοχοι ευθυνών δεν είναι κι οιιδιώτες, το κοινό, έστω και στην μικρή εμβέλεια των ατομικών τους αποφάσεων, τα μικρά χελωνάκια που επέτρεψαν να κτισθεί όλη αυτή η τεράστια πιστωτική πυραμίδα στην ράχη τους. Κανείς δεν τους «ανάγκασε» να συνάψουν δάνεια στο ύψος του 125% του ακινήτου που στήριζε σαν υποθήκη το δάνειο. Η κρίση άλλωστε ξεκίνησε όταν ο μικρός χελωνάκος απεφάσισε ότι η ράχη του δεν μπορούσε να σηκώσει το βάρος αυτής της κολοσσιαίας πυραμίδας που στην βάση της στηριζόταν στις ταμειακές ροές των μηνιαίων του δόσεων. 
25. Τον Αύγουστο του 2007 επεστράφησαν τα πρώτα κλειδιά σπιτιών από τον χελωνάκο στις τράπεζες, που συνέβαλε στις πρώτες υποχωρήσεις των τιμών των ακινήτων, και την αμφίδρομη χιονοστιβάδα έκτοτε των υποχωρήσεων, αφού οι εγγυητές ομολόγων, οι έντρομες για την απώλεια της ΑΑΑ πιστοληψίας των, σταμάτησαν αίφνης να εγγυώντα τα τοξικά χρεώγραφα. Η κάνουλα της δημιουργίας πιστωτικού χρήματος είχε αίφνης στερέψει.
26. Η αήθης απαλλαγή από τις προσωπικές συνέπειες, «moral hazard». Πού υπάρχει το ρίσκο και ποιός το αναλαμβάνει; Η μετακύλιση του ρίσκου, από τους επενδυτικούς τραπεζίτες σε τρίτους, συχνά αχάμπαρους για τις τοξικές παγίδες στα «εξωτικά» επενδυτικά προϊόντα υψηλής απόδοσης «high yield» που αγόραζαν, ωδήγησε στην δημιουργία όλο και πιο ανεύθυνου επενδυτικού ρίσκου και βραχυπρόθεσμης σπέκουλας. Όταν φαινόταν, μετά την κατάρρευση της Bear Stearn και της Lehman Brothers, ότι καταρρέει το όλο καπιταλιστικό πιστωτικό σύστημα, οι διασώσεις των μεγάλων πυλώνων του συστήματος «bail out» με το χρήμα του φολολογουμένου ισοδυναμούσε με μια κολοσσιαία άφεση αμαρτιών «moral hazard» που έχει φέρει τα «golden boys» στα παλαιά κόλπα και τα τρελλά μπόνους, παρ’ όλη την διεθνή συζήτηση για έλεγχο και περιστολή των τραπεζικών μπόνους.
27. Επρόκειτο, βέβαια, για μια κίνηση «κοινωνικοποίησης των ζημιών» και ταυτόχρονης «ιδιωτικοποίησης των κερδών», σαφής και στο γεγονός ότι όπου παρασχέθηκαν μεγάλα κεφάλαια στα πιστωτικά ιδρύματα, αυτά τα χρησιμοποίησαν για την απανασύσταση της κεφαλαϊκής τους βάσης (recapitalisation) και όχι την χρηματοδότηση, δηλαδή δανεισμό, του ιδιωτικού τομέα των επιχειρήσεων. Ο σοσιαλισμός του πλούτου, όπως λοιδορήθηκε ότι ήταν. Κι όμως, στο άλλο άκρο, στην Βρετανία, ήταν ο φόβος των συνεπειών, το «moral hazard»,που ωδήγησε τον διοικητή της Τράπεζας της Αγγλίας, Mervyn King, να αφήσει κλυδωνιζόμενες τράπεζες όπως την Northern Rock αβοήθητες. Με το λάθος στην πλευρά της επιφύλαξης, υπετίμησε έτσι τον συστημικό κίνδυνο  της κατάρρευσης του πιστωτικού συστήματος.
28. Η Βασιλεία II, οι τραπεζικοί κανόνες που ίσχυαν κι έχουν μερικώς κι εσπευσμένως αναδιαρθρωθεί στο απότοκο της κρίσης με την Βασιλεία ΙΙΙ, δεν διεσφάλιζαν επαρκή κεφαλαιϊκή βάση και ρευστότητα στις τράπεζες. Οι ισχύοντες τότε κανόνες ενθάρρυναν τις τράπεζες να λειτουργούν με λιγότερα κεφάλαια, στις εποχές των παχέων αγελάδων, αφήνοντάς τις εκτεθειμένες όταν γύρισε επί τα χείρονα η αγορά.
29. Η υπερβολική έκθεση των τραπεζών στην αγορά ακινήτων, κι ακόμα περισσότερο των μικρότετραπεζών, τις ωδήγησε στον κίνδυνο χρεωκοπίας στην πρώτα προβλήματα της αγοράς ακινήτων. Η μέση αμερικανική τράπεζα είχε το 67% του ενεργητικού της κατατεθειμένο σε ακίνητη περιουσία και δεκάδες ωδηγήθηκαν στην χρεωκοπία. Το ίδιο υπερβολική ήταν και η έκθεση στα ακίνητα μέσου μεγέθους πιστωτικών ιδρυμάτων όπως το IndyMac, ενώ ιδρύματα που «ήταν υπερβολικά μεγάλα για να αφεθούν να αποτύχουν» είχαν σημαντικά προβλήματα εξυπηρέτησης των υποχρεώσεών τους και χρειάστηκαν την παρέμβαση της κεφαλαϊκής στήριξης του Ομοσπονδιακού Ταμείου του FDIC, που ωστόσο ανάλωσε το 10% των κεφαλαίων του μονάχα στην διάσωση της μέσου μεγέθους IndyMac.
30. Η μακροοικονομική υπεραισιοδοξία έως αλαζονίας του Βρετανού υπουργού οικονομικώνΓκόρντον Μπράουν, που πίστεψε πράγματι ότι είχε καταργήσει τους οικονομικούς κύκλους, με το περίφημο και τόσο κακόφημο σήμερα σύνθημα «No return to boom and bust». Είδε, χωρίς να πάρει κατασταλτικά μέτρα το μεγαλύτερο μπουμ ακινήτων στην ιστορία της Βρετανίας, χωρίς να ανησυχήσει, ούτε και από την δημιουργία ενός πλασματικού αισθήματος πλούτου και ευφορίας στο όλο και πιο επεκτατικό στις δαπάνες του, δηλαδή άφρον, καταναλωτικό κοινό.
31. Ο χορός καλά κρατούσε. Ένα πλασματικό κύμα ευφορίας και το αίσθημα ότι δεν θα έρθει ένα κακό αύριο επικρατούσε και στις ΗΠΑ που η ροή πλεονασμάτων από την Κίνα ωδήγησε σε ένα μπουμ των ακινήτων που διευκόλυνε την πιστωτική ασυδοσία και καταναλωτών και πιστωτικών ιδρυμάτων. Κι όπως πρόσφατα δήλωσε σε συνέδριο ο CEO της Citi Group, «όσο κρατούσε ο χορός κανείς δεν ήθελε να βρεθεί έξω από αυτόν». Οι αγορές έχουν την τάση, άλλωστε, να υπερακοντίζονται, να το παρακάνουν στην μια ή την άλλη κατεύθυνση, της ευφορίας ή της διστακτικότητας, «to overshoot». Τις σταματά μονάχα η σύγκρουση στον τοίχο, το κραχ. To “μεγάλο δυστύχημα” που περιμένει τον υπερταχέως κινούμενο κόσμο μας, κατά τον φιλόσοφο Πωλ Βιρίλιο. 
    Τίτος Χριστοδούλου