ΥΠΑΙΝΙΓΜΟΙ ΑΘΑΝΑΣΙΑΣ: Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΟΜΗΡΟ του Τίτου Χριστοδούλου

Γράφει ο Τίτος Χριστοδούλου:

Ο θάνατος είναι η μοίρα του ήρωα, στα ομηρικά έπη. Ο θάνατος του ήρωα, βίαιος θάνατος στην μάχη, είναι το κυρίαρχο θέμα των επών, στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια.

Αλλά ο άνθρωπος ήρωας, αντίθετα από τα ζώα, γνωρίζει ότι θα πεθάνει, κι αναμετριέται με την μοίρα αυτή. Αγωνίζεται να πετύχει κάποια αθανασία, το ξεπέρασμα του θανάτου, μέσα από την δόξα, «μέγα τι ρέξας, και εσσομένοισι πυθέσθαι» (κάνοντας κάτι ένδοξο, για να το μαθαίνουν οι κατοπινοί). Στην Ιλιάδα, ο ήρωας «γνωρίζει» ότι θα πεθάνει, ή του γνωρίζεται προφητικά από τον αντίπαλο που σκοτώνει. Όπότε, στο κατώφλι του θανάτου, γνωρίζεται η αλήθεια για τα όρια της ζωής. 

Η Ιλιάδα είναι ένα ποίημα θανάτου. Και της επιλογής του από τους ήρωες, ώστε μέσα από την «στιγμή» του ηρωϊκού θανάτου, να κερδηθεί η αθανασία του «αφθίτου κλέους», της αθανασίας του «ονόματος». Από τα δόντια της άδικης μοίρας να αποσπαστεί μια ώρα δόξας, υπαινιγμός αθανασίας.


Ο θάνατος, όπως π.χ., του Πατρόκλου, θυμίζει την τελετουργία της «θυσίας». Μέσα από αυτή την «θυσία» κερδίζεται το «μνήμα», η αθανασία της μνήμης. Ήρωας, είναι ο νεκρός που γνωρίζουμε, που σώζει το όνομά του, στο «άφθιτον κλέος».

Εκεί, στον «θάνατο», βρίσκεται η κοινή ανθρωπιά των ηρώων, όπως φαίνεται στην περίφημη συνάντηση του Γλαύκου με τον Διομήδη, στο Ζ της Ιλιάδος: «μία, κοινή η γενηά των ανθρώπων με τα φύλλα, που φυσάει κάτω ο άνεμος, και ξαναφουντώνουν, άλλα, την ώρα της άνοιξης»:

Ζ146-9
οἵη περ φύλλων γενεὴ τοίη δὲ καὶ ἀνδρῶν.
φύλλα τὰ μέν τ' ἄνεμος χαμάδις χέει, ἄλλα δέ θ' ὕλη
τηλεθόωσα φύει, ἔαρος δ' ἐπιγίγνεται ὥρη•
ὣς ἀνδρῶν γενεὴ ἣ μὲν φύει ἣ δ' ἀπολήγει.

Ξέρεις των φύλλων τη γενιά; και των θνητών την ξέρεις.»
Άλλα απ' τα φύλλα κατά γης σκορπάει τ' αγέρι, κι' άλλα»
προβάλλουν με την άνοιξη στα φουντωμένα δάση•»
έτσι κι' οι άντρες άλλοι παν και ξαναβγαίνουν άλλοι.

Στην ραψωδία Σ, η Θέτις θρηνεί τον επικείμενο θάνατο του υιού της, που παρομοιάζει σαν ανθό που θα κοπεί πριν την ώρα του. Αν, στο Ζ της Ιλιάδος ο Έκτωρ θρηνείται σαν ο θνήκων σύζυγος και πατέρας, στο Σ, και σε όλη την Ιλιάδα, ο Αχιλλέας θρηνείται σαν ο Νυμφίος που πεθαίνει, αισθησιακός στην νεανική κι ορμητική ομορφιά του, αλλά καταδικασμένος σε πρόωρο θάνατο, μακριά από πατέρα και σπίτι.

Στο Ω της Ιλιάδος, όταν καταλαγιάζει και θάβεται, μαζί με τον Έκτορα, η οργή, που ξεκίνησε το έπος, ο Αχιλλέας και ο Πρίαμος θρηνούν την μαραμένη, στον πόλεμο, σχέση πατέρα και γιού. Ο αναγνώστης, ωστόσο, γνωρίζει ότι, όταν ξεκινήσει, σε 12 μέρες πάλι ο πόλεμος, μετά την ταφή του Έκτορα, ο γιός του καθενός θα σκοτώσει τον άλλο.

Ο θάνατος, είναι η μοίρα των ανθρώπων του έπους. Κι αν η Ιλιάδα είναι το έπος - τραγωδία γύρω από τον σκληρό θάνατο, από τον «νηλεή χαλκό», στην «μάχη κυδιάνειρα», η Οδύσσεια είναι το δραματικό μυθιστόρημα, η εκτενής αφήγηση για την ΑΘΑΝΑΣΙΑ του ήρωα.

Ο «κάμμορος» Οδυσσέας, κατεβαίνει στον κάτω κόσμο, στην Νέκυια, το λ της Οδύσσειας, για να ακούσει έκπληκτος τον Αχιλλέα να αποκηρύσσει την ηρωϊκή αθανασία, να προτιμά να ήταν ένας άσημος γεωργός που να χαίρεται το «φάος ηελίοιο», παρά να βασιλεύει στους νεκρούς κάτω στον Άδη.

Αποκηρύσσει κι ο ίδιος την θεϊκή αθανασία που του προσφέρει η «καλύπτουσα» Καλυψώ, για να διεκδικήσει μιαν ανθρώπινη ΑΘΑΝΑΣΙΑ. Ζητεί να μην ζήσει σε μια αιώνια ανωνυμία, που υπαινίσσεται το όνομα της θεάς, «καλύπτοντας» την άχρονη ύπαρξη που υπόσχεται στην «ανωνυμία», αλλά διεκδικεί την ανθρώπινη ζωή, μιαν ανθρώπινη ζωή και ταυτότητα, ανάμεσα στους δικούς του, τους «οικείους» του.

Δέχεται τον ανθρώπινο θάνατο, για μια συμβολική αθανασία, μέσα από την ζωή των παιδιών του, στον κύκλο των οικείων, στον κύκλο εξ άλλου της ζωής.

(στην παράσταση της αγγειογραφίας, ο Αίας σώζει τον νεκρό του «ωκύμωρου» Αχιλλέα)