4.ΤΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ Η ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ του Αθανασίου Μιχαλόπουλου

Γράφει ο Αθανάσιος Μιχαλόπουλος:

Έχουν την βεβαιωμένη εντύπωση οι περισσότεροι από αυτούς που μιλούν για ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ότι η εφαρμογή ενός τέτοιου πολιτεύματος, έστω και σχετικού ως προς τις κοινοτικές δομές του, είναι κάτι εύκολο.

Η ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ απαιτεί να βγούμε από τον σκληρό πυρήνα του εγωτισμού μας, να μάθουμε περισσότερο να ακούμε και να κατανοούμε, και λιγότερο να μιλάμε και να προτείνουμε. Η κριτική σκέψη είναι απαραίτητος όρος για τη δημιουργία του ποιοτικού πολίτη που φανταζόμαστε σε μια πραγματική δημοκρατία. Όταν όμως αυτός ο πολίτης θέτει στο κέντρο των προθέσεών του την κριτική αμφιβολία και τον αντίλογο, ως συστηματική διαλογική μέθοδο απέναντι στην άλλη άποψη, στο διαφορετικό, και όχι την εύρεση πρώτα των κοινών αναφορών που ενυπάρχουν σε μια εν δυνάμει συλλογικότητα, τότε είναι αδύνατον να συγκροτηθεί μια τέτοια δημοκρατική πολιτεία (φιλοσοφικός κοινοτισμός).

Αν κάνουμε μια αναδρομή στην αρχαιοελληνική δημοκρατία, θα διαπιστώσουμε ότι οι πολίτες ενεργούσαν και έπρατταν μέσα στο δημόσιο χώρο χωρίς να υφίστανται στη συνείδησή τους οι βάσεις της ατομικότητας που εδραιώθηκαν κατά την νεωτερική εποχή.

Νομίζετε ότι η αρχαία ελληνική δημοκρατία ήταν αποκλειστικό δημιούργημα των χρόνων λίγο πριν τον 5ο αιώνα; Οι βάσεις και οι προϋποθέσεις για τη συγκρότηση της αρχαίας δημοκρατίας των κλασσικών χρόνων είναι λογικό απότοκο των πέντε αιώνων (1000 π.Χ μέχρι 500 π.Χ) που προηγήθηκαν, της εποχής κατά την οποία οργανώθηκαν μέσα στα βουλευτήρια των κοινοτήτων. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν για εκατοντάδες χρόνια μάθει πρώτα να μοιράζονται με τους άλλους, να πειθαρχούν στον κοινό βίο. Ο βίος αυτός ήταν τρόπος ζωής. Αυτό φαίνεται και από τον τρόπο που αντιλαμβάνονταν τον οίκο και την συνοικία τους. Οι οικίες τους ήταν πενιχρές (λιτές, απλές), γιατί δεν προσλάμβαναν θετικά τη σημασία που μπορεί να είχε ο ιδιωτικός πλούτος. Οι αρχαίοι θεωρούσαν πλούσιο και σπουδαίο εκείνον τον πολίτη που είχε ενεργή συμμετοχή στα κοινά και είχε συνάμα αποκτήσει δημόσια φήμη. Ο πλούτος είχε νόημα μόνο στο δημόσιο χώρο και όχι στον ιδιωτικό. Στο δημόσιο χώρο περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος της καθημερινότητάς τους. Στην οικία τους απλά εκπλήρωναν τις απολύτως βασικές τους ανάγκες και ήταν ολιγαρκείς.

Ρωτώ λοιπόν. Με ποιες προϋποθέσεις νομίζετε ότι είναι δυνατή η σταθερή συγκρότηση μιας αμεσοδημοκρατικής πολιτείας; Δεν θεωρώ ότι είναι πολύ δύσκολο να οργανώσουμε αρχικά μια πραγματική δημοκρατική πολιτεία, αλλά θεωρώ πολύ δύσκολο να τη διατηρήσουμε για τους ανωτέρω λόγους. Το να έχεις τη δυνατότητα να διατηρήσεις κάτι είναι πολύ πιο δύσκολο από το να αποκτήσεις ή να το πετύχεις

Θα αντιτείνει κάποιος ότι άλλοι λαοί πέτυχαν κάτι ανάλογο. Τους απαντώ σύμφωνα με όσα έγραψα και παραπάνω. Οι Σκανδιναβοί που σε πολλές περιπτώσεις μετέρχονται των δημοψηφισμάτων και έχουν δομήσει μια κοινωνικού τύπου δημοκρατία έχουν μια μεγάλη παράδοση με τον κοινοτισμό. Πολλά στοιχεία κοινοτικά. Κοιτάξτε την κοινότητα της "Χριστιάνα" στη Δανία . Μελετήστε με ποιο τρόπο δίνουν μεγάλη δύναμη στους πολίτες μέσα στις πόλεις τους, στα χωριά τους. Ήδη από το τέλος των μεσαιωνικών χρόνων είχαν και έχουν διατηρήσει μέχρι και σήμερα πολλά στοιχεία από τον κοινοτικό τρόπο ζωής. Οι Ελβετοί δεν ανακάλυψαν ξαφνικά το 19ο αιώνα την άμεση δημοκρατία, αλλά είχαν μια παράδοση κοινοτική από τον 13ο αιώνα! Είχαν μάθει να μοιράζονται, να αποφασίζουν σε συνελεύσεις. Μια παράδοση σχεδόν οκτώ αιώνων. Απλά συγκρότησαν από το 1848 τον πολιτειακό κοινοτισμό. Μην παρασυρθούμε πάλι κάποιοι και βγάλουμε επιπόλαια συμπεράσματα για τον αν είναι πραγματική δημοκρατία ή όχι η ελβετική. Μα εμείς κάνουμε αναφορά στις διαδικασίες και όχι στην ποιότητα των αποφάσεων που λαμβάνουν διαχρονικά οι Ελβετοί. Δεν έχουμε αντιληφθεί ότι η ποιότητα μιας δημοκρατίας δε διαφαίνεται μόνο από τον τρόπο που λαμβάνονται οι αποφάσεις, αλλά και από τον πολιτιστικό τρόπο του βίου που κουβαλά κάθε λαός; 

Παραθέτοντας όλα αυτά με μεγάλη συναίσθηση των όσων γράφω, δεν ισχυρίζομαι ότι η καθιέρωση της άμεσης δημοκρατίας είναι κάτι ανέφικτο. Θεωρώ όμως ότι έχουμε πολύ δρόμο να διανύσουμε για να φθάσουμε μέχρι εκεί. Για να γίνει μια ουσιαστική αρχή όμως πρέπει να μεταμορφώσουμε αυτού του είδους τον καταναλωτικό τρόπο ζωής που περικλείει τα πάντα στο βωμό της οικονομίας της αγοράς, στην προσφορά και την ζήτηση. Η όλη συγκρότηση της οικονομίας μας προωθεί τον άνθρωπο των απεριόριστων απολαύσεων, της πολιτικής ιδιωτείας, της κενής πνευματικότητας, στοιχεία που εξοβέλισαν την αυτοπειθαρχία, την ολιγάρκεια και το κοινοτικό πνεύμα. Η ύπαρξη της αγοράς είναι καταλυτική για μια κοινωνία. Αυτό που χρειάζεται είναι να συνδεθεί η άσκηση της πολιτικής με την οικονομία και την αγορά. Δεν αναφέρομαι σε κάποια μορφή οικονομικής ισότητας, που είναι πρόταγμα κολεκτιβιστικό, αλλά στην ορθολογική, αστοχωρική, γεωοικονομική και οικολογική οργάνωση της αγοράς, έτσι ώστε να έχει οργανικότητα και φυσική εξελιξιμότητα. 

Υ.Γ. Το Αλθίνγκι (=Γενική Συνέλευση) είναι το κοινοβούλιο της Ισλανδίας και είναι το αρχαιότερο κοινοβούλιο στον κόσμο. Λειτουργούσε ως γενική συνέλευση του ισλανδικού έθνους. Από τότε οι Ισλανδοί και όλοι οι Σκανδιναβοί είχαν μάθει να λειτουργούν μέσα στις γενικές συνελεύσεις, μια πολιτική παράδοση αιώνων!