ΟΞΥΜΩΡΙΑΣ ΕΓΚΩΜΙΟΝ του Τίτο Χριστοδούλου

Γράφει ο Τίτος Χριστοδούλου:

Όλα τα οξύμωρα στην πίστα. Το οξύμωρον. Αρχαίος ο όρος, από την ρητορική θεωρία. Κι αρχαία η πρακτική, με σοφό συχνά παρά σοφιστικό περιεχόμενο, όπως το ρητό «σπεύδε βραδέως»... 

Πρόκειται για συζεύξεις η συνδυασμούς όρων που αντιφάσκουν και αλληλοαναιρούνται, συχνά παράγοντας στην εμφανή τους νοηματική σύγκρουση και τριβή το φώς μας νέας, κρυμμένης, κατανόησης κι αλήθειας. Πιο συχνά πρόκειται για τετριμμένες εκφράσεις που, στρογγυλεμένες απο την χρήση, έχουν χάσει την οξύτητα της κυριολεξίας και δεν εκπλήσσουν με την άτεχνη αντίφαση των όρων τους. 

Η «γνήσια απομίμηση», το «κοινό μυστικό», η «κακή υγιεία». Το αμίμητο αγγλικό «doing nothing», όπως και τα μονολεκτικά «ολομόναχος», «μονοκομματισμός», «νεοκλασσικισμός» ή η ακατανόητη... «αναπαλαίωση». Αλλά κι η υψηλή τηλεθέαση στην Κύπρο του οξύμωρου «τηλεσεξολόγος Ασκητής»...

Τα οξύμωρα θα μπορούσαν να διακριθούν σε δύο βασικές κατηγορίες. Η πρώτη αφορά τα κατ’ εξοχήν, τα λογικά οξύμωρα, αυτά στα οποία η σύγκρουση των όρων είναι σημασιολογικής ή λογικής υφής κι αφορά το ασύμβατον νόημα των όρων. Το κλασσικό «σπεύδε βραδέως» είναι ένα τέτοιο παράδειγμα όπως είναι το «πρωτότυπο αντίγραφο», η «παράλογη λογική» ή η «καθαρή βρώμα». 

Μια κυνική άποψη για την πραγματικότητα, που αδειάζει τους όρους από την αλήθεια στην οποία στηρίζεται η φαινομενική συμφωνία τους, σαρκάζοντάς τους ως οξύμωρα, συνιστά την δεύτερη κατηγορία, αυτή των εμπειρικών οξύμωρων. Η εκφορά των οξύμωρων αυτών συνιστά άποψη του ομιλητού, λίγο ή πολύ πρωτότυπη ή ριζοσπαστική, πάντως σκεπτικιστική. Η «εξυπηρέτηση πελατών» μπορεί να καταγγελθεί ως οξύμωρον από τον αγανακτισμένο πελάτη, όπως είναι οξύμωρη πλέον κι η κενότης του «πολιτική υπόσχεση» και του «πολιτικές αρχές». 

Μην αποπειραθείτε να ψιλολογήσετε ή ψειρολογήσετε την έννοια «πολιτική αρετή», εκτός και αν γράφετε ακαδημαϊκό δοκίμιο, paper, στον Αριστοτέλη ή τον Montaigne. Δικηγόροι, πολιτικοί, κτηματομεσίτες ανταγωνίζονται τους πωλητές μεταχειρισμένων αυτοκινήτων στην παραγωγή οξυμώρων όταν συνδυάζονται με τον όρο «ηθική», όπως κι οι καθολικοί ιερείς, εσχάτως, σε σχέση με την σεμνότητα ή... αγαμία. Η δουλειά δεν είναι ποτέ ντροπή, αλλά, παραδεχτείτε το, είναι και δουλειές όλο και πιο ξεδιάντροπες. Πώς έγινε οξύμωρον το ίδιο το «corporate ethics»;

Αντίδραση ως... αντιδραστική στις προθέσεις της θα φέρει η υπόδειξη ότι εκφράσεις κι αφορισμοί που συναντώνται σε ριζοσπαστικές «επαναστατικές» κι «ανατρεπτικές» θεωρίες κι αναθεωρήσεις πολιτικών συστημάτων που φέρνουν τα πάνω κάτω, καταλήγουν σε ορισμούς που όντως τα κάνουν άνω κάτω. Δηλαδή οξύμωρα όπως ο... «δημοκρατικός συγκεντρωτισμός» ή ο «συμπονετικός συντηρητισμός» (compassionate conservatism). Ίσως υπάρχει μια μαρξιστική επανερμηνεία του όρου «δημοκρατία» που την αντιπαραθέτει προς την παραδοσιακή φιλελεύθερη άποψη για την δημοκρατία ως του ατομικού δικαιώματος πολιτικής εκπροσώπησης, αλλά η υψηλή θεωρία αποτελεί εδώ οπωσδήποτε ένα διαλυτικό των εννοιών οξύ, έως και οξύμωρον.

Η «συνεχής επανάσταση» ίσως; Ο «υποχρεωτικός εθελοντισμός»; Ή, πάλιν, η «συνεπής πολιτική» ορολογία ενός πολιτικού φιλοσόφου να μην είναι λιγότερο οξύμωρον από έναν «απροκατάληπτο ιστορικό», "dispassionate historian". Έχει φέρει πολλά οξύμωρα η σύγχρονη ιστορία, κι όχι λιγότερο το οξύμωρον του ίδιου του όρου «σύγχρονη ιστορία». Κι ώ το οξύμωρον του «νεο-φιλελευθερισμού» που οδηγεί στα δεσμά όχι μόνο τον υπερχρεωμένο τρίτο κόσμο, με τις «δομικές αναπροσαρμογές» του και τις «θεραπείες σοκ» του, αλλά πλέον και τους εργαζόμενους και τις κοινωνίες πια και του Βορρά, με τις επιταγές της οξύμωρης και αυτής «δημοσιονομικής σταθερότητας». 

Εσύ είσαι που δεν είχες να χάσεις παρά μόνο τις αλυσίδες σου; Ε, σου βρήκαμε καινούριες, σάρκαζαν δύο φιλελεύθερα αφεντικά εργαζόμενο, σε παλαιά ελληνική γελοιογραφία. Κι οι δυναστευόμενοι λαοί και οι εθνικές ομάδες που «απελευθερώνονται» ή αποκτούν τα ανθρώπινα δικαιώματά τους, in full blast, με τις «έξυπνες βόμβες» των οξύμωρων «ανθρωπιστικών επεμβάσεων», «humanitarian interventions». Θυμάστε μια «ειρηνευτική επιχείρηση» το 1974; Αυτή που σας καλεί να μην ξεχάσετε το «Δεν Ξεχνώ»;

Ίσως να φταίει κι η πικρά μας πείρα από την ομογενειακή παροικιακή δημοσιογραφία αλλά πόσον να αντέξει κανείς την μοναχική αντίσταση στο οξύμωρον της «δημοσιογραφικής ηθικής»; Αλλά και η βραχεία τριβή με τα πράγματα εδώ στην Κύπρο πρόλαβε να μας δείξει και χειρότερα, ηθικών διαστάσεων οξύμωρα, όπως οι λαβόντες κι όχι δόντες οδόντες του «γενικού εισαγγελέα» (ή, παραπέμποντας στις παροιμιακές πια συμπεριφορές των νομικών, ο ολετήρ φίλων «νομικός σύμβουλος»). «Τίμιος Τζων» εξάλλου, οξυμώρως είχε βαπτισθεί και ο πυρηνικός πύραυλος των Αμερικανών, «τίμιον» φόβητρον αφανισμού εκατομμυρίων στον Ψυχρό Πόλεμο.

Επικριτές τρεχόντων πολιτικών δογμάτων, πολιτικών θέσεων ή θεωριών μπορεί να ανασκάψουν το «πραγματικό» νόημα ή το νόημα των αδήριτων συνεπειών τους και να προβάλουν την κρυβόμενη αντίφαση ως «οξύμωρον». Η «ομοσπονδιακή επανένωση», η «εποικοδομητική ασάφεια» κι η «παρθενογένεση» αποτελούν τέτοια οξύμωρα που μας απειλούν με την αμφισβητήσιμη λογική της βιωσιμότητάς τους. Ένας διακεκριμένος θεωρητικός των εθνοτικών συγκρούσεων θα σύρει, μάλιστα, τον τάπητα κάτω από τα πόδια της ίδιας της ιδέας της πολιτειακής ρύθμισης των συγκρούσεων, την οποία αποκαλεί ένα «οξύμωρον»: Donald L. Horowitz, “Constitutional Design: An Oxymoron”. Κι αν, τέλος, ο Γκάμπραϊθ θεωρεί ένα «δημοκρατικό κι επανενωμένο Ιράκ ένα οξύμωρον», πόσο η στάση αυτή θα ταίριαζε και στην οξύμωρη οξυμοιραία Κύπρο μας;

Α, σίγουρα τέτοια εθνοκτόνα οξύμωρα απειλούν καθημερινά, σαν τα οξύμωρα «καθημερινά σπέσιαλ» των καταστημάτων, να μας κουφάνουν. Ίσως και περισσότερο από τα ντεσιμπέλ της χέβι μέταλ μπάντας με την προειδοποιητική ονομασία: «Oxymoron». Ιn full blast.

Τίτος Χριστοδούλου